Arteterapia nie tylko sprawdza się w pracy z osobami z deficytami, ale także może służyć zdrowym (np. dzieciom przedszkolnym) do kształtowania pozytywnych zachowań i nawyków, rozwijając pozytywne emocje i wspierając pożądane i prorozwojowe cechy, np.: odczuwanie radości, dumy z własnych zasobów (Sienkiewicz-Wilowska 2011). 

Ćwiczenia arteterapeutyczne z okazji Międzynarodowego Dnia Kropki

W modelu opisywanym w psychologii pozytywnej zdrowie psychiczne to nie tylko brak zaburzeń psychicznych przy obecności pełnego dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego człowieka, lecz także zwrócenie uwagi na lepsze wykorzystanie życia poprzez czerpanie z własnych zasobów, rozwijanie i doskonalenie się w poczuciu szczęścia (Gulla i Tucholska2007). Celem prezentowanych ćwiczeń arteterapeutycznych przeznaczonych dla przedszkola jest wspieranie zdrowia psychicznego dziecka poprzez potraktowanie sztuki jako narzędzia do adekwatnego i lepszego poznania samego siebie, rozpoznawania swoich mocnych stron, nie zaprzeczając tym słabym, nazywania własnych emocji i korzystania z nich, dostrzegania własnych potrzeb i świata wartości, kształtowania odpowiednich relacji społecznych, szukania sposobów rozwiązywania trudności, nie zapominając również o budowaniu pozytywnych relacji w grupie.

Cele ćwiczeń

W tego typu zajęciach dziecko ma prawo:

• dobrowolnie brać udział w zajęciach i ćwiczeniach,
• odmawiać,
• w swobodny sposób wyrażać emocje i potrzeby,
• do ćwiczeń dostosowanych do swoich indywidualnych możliwości,
• do braku rywalizacji,
• do przestrzegania zasady „ tu i teraz”.

Zaprezentowane ćwiczenia można modyfikować i dobierać w zależności od potrzeb i możliwości dzieci. Inspiracją do skonstruowania i wyboru ćwiczeń była książka Petera Reynoldsa The Dot oraz Międzynarodowy Dzień Kropki, obchodzony 15 września.

Przebieg zajęć:

1. Powitanie:

   wprowadzenie dzieci w tematykę zajęć z okazji Międzynarodowego Dnia Kropki.

2. Ćwiczenie 1: Kropka do kropki.

   Dzieci otrzymują do ręki kropkę wykonaną z kolorowej przezroczystej folii.

   Zadania stawiane dziecku:

   Przyjrzyj się uważnie swojej kropce: jaki ma kolor, kształt, fakturę? Jaka jest w dotyku? Kiedy już to wiesz, zacznij z nią eksperymentować poprzez doświadczenia. Zaobserwuj, jak to jest, gdy przybliżasz ją do swojej dłoni, dajesz pod światło, kładziesz na podłodze, dywanie lub zupełnie gdzie indziej itp. Następnie dojdź do kogoś ze swojej grupy, przywitaj się z nim w miły sposób, utrzymując kontakt wzrokowy, np. słowami: „miło cię widzieć; dobrze, że tu jesteś”. Zaproś tę osobę do wspólnej zabawy w eksperymentowanie z waszymi kropkami. Zastanówcie się, co możecie z nimi zrobić, np. co się stanie, gdy położycie jedną na drugą, oddalicie od siebie. Eksperymentujcie wspólnie przez moment. Następnie wymieńcie się uwagami i spostrzeżeniami. Co nowego udało się wam odkryć? Jak się czuliście we wspólnej zabawie w eksperymentowanie? Jak się czuliście w tym kontakcie? Co można jeszcze odkryć dzięki poszukiwaniom? Co odkryłeś sam? Jakie są wasze wspólne odkrycia?

   Wspólne podsumowanie odkryć.

3. Ćwiczenie 2: Kropka odwagi.

   Zadania stawiane dziecku:

   Usiądź wygodnie na dywanie na chwilę zamknij oczy, skup uwagę na oddechu i pomyśl, co ostatnio udało się tobie zrobić, mimo że było to dla ciebie trudne. Następnie, trzymając kropkę w dłoni, zacznijcie poruszać się po sali w swoim tempie. Teraz dojdź do kogoś, z kim chciałbyś się wymienić swoją kropką i opowiedzieć mu przez chwilę o swojej historii. Posłuchał również czyjejś historii o jego sukcesie.

   Podsumowanie ćwiczenia:

   Każdy z nas ma odmienne nastawienie do swoich cech, które oczywiście zmieniają się nieustannie. Czasami jest tak, że z jakichś powodów wydaje nam się, że nasze umiejętności są stałe i nie da się tego zmienić. Tak było z bohaterką książki Petera Reynoldsa The Dot. W takich momentach myślimy: „Nie potrafię rysować”, „Nie potrafię jeździć na rowerze”, „Nie potrafię pływać”, „Nie potrafię huśtać się na huśtawce”, „Nie potrafię czytać”. To niezbyt dobre dla nas nastawienie, ponieważ blokuje nas i nie podejmujemy wielu działań: rysowania, malowania, jazdy na rowerze, huśtania itd., prawda? Dobrą rzeczą jest to, że nastawienie można zmieniać tak, aby poznać swój potencjał. Zamiast przyjmować coś za niezmienny fakt, można po prostu powoli się do tego przekonywać, traktując naukę jako świetną zabawę. Ucząc się czegoś systematycznie, z zaangażowaniem i entuzjazmem, krok za krokiem, wkładając w to energię i wysiłek, w końcu możemy coś poznać, odkryć swoje talenty lub po prostu nabyć jakąś nową umiejętność. Każdy z was ma w sobie potencjał, który tylko czeka, aby go odkryć. Ale też każdy z was może się wielu nowych rzeczy nauczyć. Dlatego jestem ciekawa waszych historii podobnych do tych opisanych w książce, które doprowadziły was do waszych osiągnięć: Co to było? Co czuliście, gdy odnieśliście sukces? Jak udało się wam to zrobić? Jak wpłynęło to na wasze życie? Komu o tym powiedzieliście? Czego się dzięki temu nauczyliście? Jak czuł się każdy z was, gdy wysłuchał czyjejś historii o sukcesie? Jakie wyciągnęliście wnioski na przyszłość?

4. Ćwiczenie 3: Obraz grupowy.

   Dzieci stoją na obwodzie koła; na środku koła leżą rozłożone różnokolorowe kropki. Zadanie dzieci polega na tym, aby zastanowiły się i dokonały wyboru kropki, która najlepiej kojarzy się z pokonaniem jakiejś trudności, odważnym poradzeniem sobie w nowej sytuacji, odzyskaniem wiary w siebie. Następnie każde z dzieci bierze wybraną kropkę do rąk, siada i czeka, aż wszyscy uczestnicy dokonają wyboru. Potem nauczycielka mówi:

   Teraz usiądź w kole, a ja na środku położę duży arkusz białego papieru. Eksperymentując ze swoją kolorową kropką, spróbuj znaleźć dla niej odpowiednie, właściwe, twoim zdaniem miejsce. Popatrz jak robią to inni, spróbuj się porozumieć tak, aby każdy znalazł właściwe dla siebie – swojej kropki –miejsce na kartce. Następnie wstań i popatrz na powstałą pracę w całości z pewnej odległości.Z czym ci się kojarzy ta praca? Czy udało ci się znaleźć pasujące tobie miejsce dla swojej kropki? Czy było to dla ciebie łatwe zadanie? Czy napotkałeś jakieś trudności? Jak sobie z nimi poradziłeś? Czy jesteś zadowolony z efektów pracy całej grupy? Czy macie jakiś wspólny pomysł na nazwanie powstałego dzieła?

5. Ćwiczenie 4: Kropkowy taniec.

   Dzieci stają w kręgu. Kolorowe kropki rozłożone są na środku sali.Zadania stawiane dziecku:

   Przyjrzyj się kropkom rozłożonym na dywanie. Pomyśl, z którą z nich chciałbyś się teraz pobawić; może będzie to kropka w tym samym kolorze, co poprzednio, a może inna. Podejmij decyzję, a potem wybierz jedną z kropek i wspólnie z innymi uczestnikami zacznij poruszać się w rytm muzyki. Rozpocznijcie wspólny taniec kropek. Podczas tego ruchu skoncentruj się najpierw na swoim ruchu, ciele, następnie przyjrzyj się innym uczestnikom. Może zechcesz się z kimś spotkać i zatańczyć wspólnie? Czy uda się wam wykonać taniec wspólny dla całej grupy? Zastanówcie się, w jaki sposób możecie to zrobić?

   Podsumowanie ćwiczenia:

   Jak czułeś się w tym tańcu? Jakie odczucia wywołał w tobie? Jak ci było? Czy udało ci się spotkać z innymi? Jakie uczucia zauważyłeś, obserwując ich ruch, wyraz twarzy, spojrzenie? Jak udało ci się wykonanie zadania wspólnego tańca z innymi uczestnikami? Jaki nastrój wam towarzyszył?

6. Ćwiczenie 5: Kropka sukcesu.

   Wcześniej dobrze jest przygotować dla każdego dziecka szablon w kształcie kropki, kredki oraz miejsce do rysowania.

   Zadania stawiane dziecku w części pierwszej:

   Usiądź wygodnie na dywanie lub w innym miejscu do tego wyznaczonym. Zamknij na moment oczy i skup się na swoim oddechu. Pomyśl o różnych czynnościach, które umiesz wykonać sam każdego dnia. Teraz otwórz oczy i w kropce narysuj, co potrafisz robić i jesteś z tego dumny czy też zadowolony. mimo że na początku wymagało to pewnego zaangażowania i wysiłku z twojej strony, aby się tego nauczyć. Narysuj tak, jak potrafisz, coś, co przychodzi ci teraz do głowy?

   Zadania stawiane dziecku w części drugiej:

   Kiedy skończyłeś, usiądź ze swoją pracą na dywanie i poczekaj w ciszy na innych. Następnie zaprezentuj swoją pracę innym: Jaka to jest umiejętność? W jaki sposób udało ci się to zrobić? Co czujesz, patrząc na te umiejętność? Do czego ci się ona przydaje? Jak poradziłeś sobie z trudnościami? Co się zmieniło dzięki temu w twoim życiu? Czego pozytywnego dowiedziałeś się dzięki temu o sobie? Czego jeszcze chciałbyś się nauczyć? Gdzie powiesisz swoją kroplę? Gdy skończysz, posłuchaj w ciszy tego, co inni mają do zaprezentowania tobie.

7. Ćwiczenie 6: Kropka nad „i”.

   Dzieci stoją jedno obok drugiego, w bezpiecznych odległościach, przed dużym arkuszem papieru rozciągniętym na podłodze lub ścianie w sali lub w holu. Przed nimi leżą pastele olejne.

   Zadania stawiane dziecku:

   Pomyśl o sytuacji, w której odniosłeś sukces dzięki swojemu wysiłkowi i zaangażowaniu. Podziękuj sobie za staranie, wytrwałość, eksperymentowanie, zaangażowanie, wysiłek, uśmiechając się do siebie. Niech każde z was w tym miejscu narysuje kropkę taką, jaką potrafi i chce. Będzie ona symbolem tego, że warto pamiętać, iż każdy z was może rozwinąć swój potencjał lub się czegoś nauczyć, przyjmując to jako dobrą zabawę. Za pomocą odpowiednich kroków, strategii, które krok po kroku doprowadzą was do sukcesu na wasze możliwości, dzięki waszemu zaangażowaniu, wysiłkowi, wytrwałości i wsparciu u innych. Może swój sukces kojarzysz z umiejętnością wiązania sznurówek, jazdą na rowerze. Może to umiejętność złapania piłki albo policzenia do 10lub więcej. Może powiedzenia krótkiego wierszyka z pamięci, może nauczenie się w innym języku trudnego słówka, zrobienia pierwszej samodzielnej kanapki, ludzika z plasteliny lub zupełnie czegoś innego. To będzie taka twoja kropka nad „i” o której możesz zawsze pamiętać, kiedy zwątpisz, że nie dasz rady! Kiedy możesz o niej szczególnie pamiętać?

8. Zakończenie: Podczas przeprowadzania zajęć warto wykazać się troską o samopoczucie wychowanków i ich pewność siebie. Nic nie działa lepiej niż pochwała!

Literatura:

• Baranowska-Jojko E., Rozwojowa kreska. Ćwiczenia plastyczne z elementami arteterapii, Gdańsk 2013.
• Baranowska-Jojko E., WiechułaA., Rozwojowe wzgórze. Program rozwoju osobistego dla dzieci z elementami arteterapii, Gdańsk 2016.
• Dweck C., Nowa psychologia sukcesu, Warszawa 2013.
• Gulla B., TucholskaK., Psychologia pozytywna: cele naukowo-badawcze i aplikacyjne oraz sposób ich realizacji„Studia z Psychologii”2007,t. 14, s. 133–152.
• Kabat-Zinn J., Właśnie jesteś. Przewodnik uważnego życia, Warszawa 1994.
• Sienkiewicz-Wilowska J.A., Dziecko rysuje, maluje, rzeźbi. Jak wspomagać rozwój dzieci i młodzieży, Gdańsk 2011.
• Szulc W., Współczesne kierunki arteterapii, Arteterapia w programach terapeutycznych dla dzieci i młodzieży [w:] G. Leszczyński (red.), Sztuka dla dzieci jako forma komunikacji społecznej, Poznań 2009, t. 1.